Zašto obilježavamo Dan Svetog Save?
Dan Svetog Save se obilježava u čast prvog srpskog arhiepiskopa, prosvjetitelja i tvorca zakonodavstva. Sveti Sava se smatra začetnikom srpske srednjovekovne književnosti i zaštitnikom prosvjetnih ustanova. Ovaj dan je ustanovljen za školsku slavu 1840. godine, na predlog Atanasija Nikolića, rektora Liceja iz Kragujevca. Savindan se proslavljao kao školska slava sve do 1945. godine, kada je ukinut odlukom tadašnjih vlasti. Poslije pola vijeka zabrane, od početka devedesetih godina ponovo se obilježava kao školska slava.
Život i djelo Svetog Save
Rođen je 1175. godine kao Rastko Nemanjić, najmlađi sin velikog župana Stefana Nemanje i Ane Nemanjić. Još kao dijete je redovno prisustvovao crkvenim službama, a ikone su ga posebno zanimale. Kada mu je bilo 17 godina, upoznao je jednog monaha i s njim se ubrzo uputio ka manastiru Svetog Pantelejmona na Svetoj Gori, napustivši očevu kuću. U tom manastiru se zamonašio 1192. godine kada je i dobio ime Sava.
Godine 1196. veliki župan Stefan Nemanja napušta svoje kraljevstvo – Rašku, i pridružuje se sinu u manastiru Studenica, gdje postaje monah i dobija ime Simeon. Iste godine i Rastkova majka Ana je napustila svoj dotadašnji život i zamonašila se, postavši Anastasija. Dvije godine kasnije, Sava i Simeon osnivaju manastir Hilandar na Svetoj Gori. Simeon je preminuo 1199. godine, a samo nekoliko mjeseci kasnije proglašen je svetiteljem.
Početkom 13. vijeka Sava je postao đakon i sveštenik Hilandara, a zatim i arhimandrit u Solunu. Kada se 1207. godine vratio u Srbiju, sa sobom je ponio i mošti svog oca, Svetog Simeona i tako se izmirio s ranije zavađenom braćom Stefanom i Vukanom. U narednom periodu, tokom prvih decenija 13. vijeka, srpska država je doživjela procvat pod vladavinom Nemanjića. Naime, 1217. godine Savin najstariji brat, Stefan bio je krunisan i tako postao Stefan Prvovenčani, a 1219. godine ekumenski patrijarh je na dvoru Vizantijskog carstva, u Nikeji, Savu proglasio prvim srpskim arhiepiskopom. Zahvaljujući Savi, Srpska pravoslavna crkva je postala autokefalna, tj. samostalna crkva koja ne zavisi od drugih crkava.
Sava je 1220. godine objavio prvi srpski Nomokanon, pravni zbornik koji obuhvata crkvene i građanske zakone koji se odnose na crkveno-pravnu problematiku. Godinu dana kasnije, osnovao je zajedno sa Stefanom Prvovenčanim crkvenu skupštinu ili savjet, koji je zastupao vjerovanja hrišćanske pravoslavne crkve.
U manastiru Žiči, koji je izgradio Stefan Prvovenčani, Sava je 1234. godine svoju titulu arhiepiskopa predao svom učeniku Arseniju, i tako ga proglasio drugim srpskim arhiepiskopom.
Nakon toga, Sava kreće na put, sa željom da svoj život završi lutajući nekom nepoznatom zemljom. Proputovao je Palestinu, Siriju, Persiju, Vavilon, Egipat i Anatoliju i u svakom od ovih predjela obišao sveta mjesta, razgovarao s velikim isposnicima i sakupljao mošti svetaca. U Trnovu, prestonici Bugarskog kraljevstva, razbolio se i preminuo 27. januara 1236. godine.
Poslije nekoliko neuspjelih pokušaja, kralju Vladislavu je napokon pošlo za rukom da prebaci mošti Svetog Save u manastir Mileševa, negde oko 1237. godine. Krajem 16. veka Turci Osmanlije su spalili Savine mošti na vračarskom nasipu u Beogradu, gdje se danas nalazi jedna od najvećih pravoslavnih crkava na svetu, Hram Svetog Save.
Zavještanje Svetog Save je i dan danas prisutno u tradiciji pravoslavne crkve slovenskih naroda. On je najveći srpski prosvjetitelj. On je čovjek koji je osnovao manastir Hilandar i koji je svojom čvrstom vjerom u Boga, vjerovao i u ljude, povezivao ih i osvjetljavao im životne puteve. Značajan je i kao pisac prvog srpskog Nomokanona, Žitija Svetog Simeona, Studeničkog i Hilandarskog tipika. O njemu su napisane mnogobrojne pjesme i narodne umotvorine, a dan njegove smrti, 27. januar, obilježava se kao praznik svih škola.
Sveti Sava u umjetnosti
Srpski svetitelj je inspiracija kako za djela popularne kulture, tako i ona takozvane elitne. Njegovo se ime proslavlja putem književnosti, muzike i likovnih umjetnosti .
Sveti Sava je pored svih drugih utemeljenja koje je ostavio srpskom narodu, kulturi i duhovnosti, stvarni začetnik srpske književnosti. Može se govoriti o njegovom posrednom prisustvu kroz različite ideje i tematizacije i onom neposrednom gdje je njegova neponovljiva ličnost i značaj za srpski narod tema u literaturi U narodnoj knjževnosti dolazi do izražaja ona dimenzija Savine ličnosti kada ga narod u svojoj potrebi za pričanjem doživljava kao svoga, nekoga ko mu je blizak. Sveti Sava i svetosavlje predmet su pjesničkog interesovanja i naših najvećih pjesnika, Alekse Šantića, Desanke Maksimović, Vaska Pope, Miodraga Pavlovića, Ljubomira Simovića. Matija Bećković u svojim besjedama i pjesmama govori o suštini i veličini svetosavlja u istoriji srpske kulture, književnosti i duhovnosti .
Poznato je interesovanje srpskih slikara iz doba romantizma za kompozicije i teme vezane za lik Svetog Save.Najizrazitiji predstavnici ovog slikarstva bili su Paja Jovanović, Uroš Predić i Stevan Aleksić.To je bilo vrijeme velikih istorijskih kompozicija. Slika Paje Jovanovića je velikih dimenzija i tu je srpski svetitelj više slikan u stilu tadašnjeg vremena, više kao svešteno lice u bogatoj odeždi, a ne kao monah, na jednom bogatom, pozlaćenom prestolu. Radi se o uljepšanoj romantičarsko-realističnoj kompoziciji sa svim odlikama slikarstva tog vremena.
